Rozwój psycho-fizyczny » Zmiany rozwojowe niemowlaka
Zmiany
rozwojowe niemowląt
Co
każdy rodzic wiedzieć powinien.
Wiek
niemowlęcy,
przypadający na
pierwszy
rok rozwoju dziecka,
jest dla niego okresem przełomowym.
Głównym zadaniem stojącym przed dzieckiem jest
przystosowanie
się
do życia w nowym środowisku. W pierwszym miesiącu życia (stadium
noworodka) dziecko przyzwyczaja się do innego niż w okresie
prenatalnym sposobu oddychania, nabywa umiejętności przyjmowania
pokarmu w nowej formie i wydalania zbędnych produktów, a także przystosowuje się do zmiennej temperatury.
Pomimo
szybkiego rozwoju ustroju, zakres ruchowy noworodka jest jeszcze
ograniczony. Dziecko przyjmuje charakterystyczną dla siebie postawę
leżącą asymetryczną.
Gdy leży na plecach obraca głowę w jedną ze stron, przy
asymetrycznym ułożeniu kończyn (wyprostowana kończyna po stronie
w którą skierowana jest głowa; zgięta po stronie
przeciwnej).
Już
od pierwszych dni nasze dziecko reaguje na bodźce pochodzące ze
świata. Reakcje, występujące jako zespół odruchów,
należą do dwóch grup: pierwszą stanowią odruchy
występujące u noworodków i ludzi dorosłych,
druga grupa obejmuje odruchy
typowe tylko dla noworodków lub/i niemowląt.
Podział ten bywa czasem istotną wskazówką prawidłowego
rozwoju dziecka. Reakcje odruchowe typowe wyłącznie dla
noworodków lub/i niemowląt mogą być, jeśli występują w późniejszym
okresie, wskaźnikiem patologii.
Przykłady
odruchów należących do obu grup:
odruchy
typowe tylko dla noworodków lub/i niemowląt
-
odruch
Babińskiego
– przy drażnieniu spodniej strony stopy dziecka następuje
podniesienie dużego palca; utrzymanie się tego odruchu w drugim
półroczu wskazuje na nieprawidłowe funkcjonowanie
ośrodkowego układu nerwowego
-
odruch
toniczno – szyjny
– związany
z charakterystyczną asymetryczną postawą noworodka; przy
odwróceniu głowy następuje prostowanie kończyny po stronie
skierowania głowy i kurczenie ręki po stronie przeciwległej
-
odruch
Moro
– podniesienie rąk i przyciągnięcie ich do ciała w geście
obejmowania
-
odruch
chwytny
– zdolność silnego zaciśnięcia dłoni na danym przedmiocie i
trzymanie go
-
odruch
marszu automatycznego
– rytmiczne ruchy przypominające chodzenie przy zetknięciu stóp z podłożem
odruchy
występujące u noworodka i człowieka dorosłego
-
odruch
źrenicowy – zwężanie się źrenicy pod wpływem światła
-
odruch
mrugania – próba dotknięcia rogówki oka wiąże się
z zamknięciem powieki
- odruch
ssania - pojawia się przy drażnieniu ust (bodziec dotykowy),
ułożeniu w pozycji przygotowującej do karmienia (bodziec
kinestetyczny), a następnie na widok piersi matki (bodziec
wzrokowy)
- odruch połykania
- odruch wydalania
Aktywność
noworodka wyznaczona jest przez naprzemienne okresy snu i czuwania. W
pierwszym miesiącu życia 8 – 9 godzin na dobę przypada na
głęboki sen. Podobną ilość czasu zajmuje sen lekki. Bierne
czuwanie, kiedy uwaga dziecka skoncentrowana jest na bodźcach
płynących z zewnątrz, obejmuje zaledwie 2 – 3 godziny na dobę.
Zmiany
fizjologiczne niemowlęcia; rozwój postawy, poruszania się,
chwytu i manipulacji
W
pierwszym roku życia dziecko bardzo intensywnie rozwija się. Warto
jednak zaznaczyć, że do 6 miesiąca funkcjonowanie ustroju
noworodka i jego wskaźniki biochemiczne przypominają jeszcze okres
płodowy. Dlatego etap ten nazywa się „fazą bierności”. Po
tzw. „fizjologicznych narodzinach”, przypadających między 5 a 7
miesiącem, następuje „faza
ekspansji”.
Niemowlę rozwija zdolności panowania nad własnym ciałem. Dzięki
fizjologicznemu i biochemicznemu doskonaleniu procesów
organizmu, kształtuje się stan równowagi ustroju zwany
homeostazą.
Zmianom
fizjologicznym towarzyszy rozwój
pionowej postawy ciała.
Już około 3 – 4 miesiąca życia dziecko posiada umiejętność
podnoszenia i utrzymywania główki. W 8 miesiącu niemowlę
potrafi samodzielnie siedzieć (jeśli wcześniej zostało posadzone,
utrzymuje się w tej pozycji w 5 – 6 miesiącu). Poprzedza to
raczkowanie (początek przypada na około 10 – 11 miesiąc) i
chodzenie (12 – 13 miesiąc). Reasumując można stwierdzić, że w
końcu pierwszego roku życia (9 – 12 miesiąc) następuje pełna
pionizacja ciała.
Rozwój
ruchowy, zwłaszcza w początkowych fazach staje się miarą
dojrzewania układu nerwowego. Zależności te pomiędzy nabywaniem
przez dziecko nowych umiejętności a rozwojem ośrodkowego układu
nerwowego dobrze oddaje termin rozwój
psychoruchowy.
Warto też zaznaczyć, że zmiany w zakresie motoryki następują
zgodnie z prawami rozwojowymi:
-
cefalokaudalnym
– najpierw rozwija się obszar głowy (możliwe są ruchy gałek
ocznych, dowolne ruchy głowy), później tułowia (ruchy rąk,
tułowia), a następnie kończyn dolnych (chodzenie)
-
proksymodystalnym
– zmiany następują w kierunku od osi podłużnej ciała na boki,
szybciej rozwijają się mięśnie usytuowane w pobliżu kręgosłupa,
później mięśnie kończyn górnych
-
łokciowo
– promieniowym
– palce dłoni nabierają sprawności od małego palca piątego do
kciuka.
Ważnym
elementem rozwoju motoryki są zmiany w zakresie umiejętności
dowolnego chwytania i manipulacji. Są one scharakteryzowane w
tabeli poniżej.
rodzaj
chwytu
|
charakterystyka
|
wiek
|
chwyt
prosty
|
dziecko
chwyta przedmiot całą dłonią od góry, wyciąga ku niemu
obie ręce, potrafi poruszać stawem barkowym
|
4
– 5 miesiąc
|
chwyt
dłoniowo
- łokciowy
|
niemowlę
sięga po przedmiot całą dłonią z wyłączeniem kciuka,
wykorzystuje jedną rękę, potrafi poruszać stawem łokciowym
|
5
– 6 miesiąc
|
chwyt
nożycowy
|
przy
chwycie kciuk jest przywiedziony do pozostałych palców,
zaznacza się przewaga jednej ręki, następuje pochylenie ciała
w kierunku celu
|
6
– 8 miesiąc
|
chwyt
pęsetkowy
|
przeciwstawne
ustawienie palca wskazującego i kciuka, wykorzystywanie opuszków
palców, umiejętność jednoczesnego chwytania kilku
przedmiotów z wykorzystaniem obu rąk, uruchomienie stawu
nadgarstka, zbliżanie się w kierunku przedmiotu
|
6
– 9 miesiąc
|
Kolejnym
aspektem rozwoju manipulacji jest koordynacja
wzrokowo – ruchowa.
Sięganie po przedmiot występuje od 4 miesiąca życia. Od tej
chwili niemowlę uczy się też przekładania przedmiotów z
jednej do drugiej ręki. Potrafi trzymać kilka przedmiotów
jednocześnie. Wszystko odbywa się pod kontrolą wzroku.
Kilka
słów o rozwoju poznawczym
Zmysłem
intensywnie rozwijającym się w okresie wczesnego dzieciństwa jest
wzrok. Już u noworodka zauważyć można reakcje na światło –
przy ostrym świetle zamyka oczy, otwiera je w ciemności. Początkowo
niemowlę dostrzega wyłączenie blisko usytuowane obiekty. Jest w
stanie zobaczyć twarz karmiącej i pielęgnującej go opiekunki.
Kiedy dziecko osiąga wiek 12 miesięcy, jego ostrość widzenia jest
taka jak u osoby dorosłej. Dużo wcześniej, bo już po 3
miesiącach, rozróżnia cztery podstawowe barwy (żółty,
czerwony, zielony, niebieski).
Rozwojowi
zmysłów towarzyszą czynności
eksploracyjne.
W przypadku pojawienia się nowych, ciekawych bodźców,
dziecko zwraca w ich kierunku swoje zmysły, zbliża się do nich i
jeśli jest to możliwe, rozpoczyna manipulację. Działania te
pozwalają na zdobywanie nowych informacji o świecie i doświadczeń.
Jak
to powiedzieć?
Nauka
świata dźwięków rozpoczyna się w okresie prenatalnym. Po
narodzinach dziecko uwrażliwia się na głosy ludzi, „(...)
trzydniowe niemowlęta odróżniają
głos swojej matki
od głosów innych matek, co jest związane z kontaktowaniem
się dziecka z pewnymi charakterystykami głosu matki przed
narodzeniem” (Kielar-Turska, Białecka-Pikul, 2000, s.61).
Początkowe
formy porozumiewania się niemowlęcia z otoczeniem mają charakter
niewerbalny.
Dziecko wykorzystuje różne środki komunikacji – płacz,
ruchy ciała, spojrzenie, mimikę, wokalizację i gesty.
Pomiędzy 9 a 13 miesiącem życia zauważyć można gesty
wskazujące,
wyrażające prośbę o przedmiot, podawanie go lub wskazanie.
Powyżej 14 miesiąca życia informacje mogą być przekazywane za
pomocą „trwałego układu ruchów ciała, rąk, mimiki”
(Kielar-Turska,
Białecka-Pikul, 2000, s.62). Nazywane są one gestami
reprezentującymi.
Prewerbalne sposoby komunikacji są istotne dla późniejszego
rozwoju języka. Za pomocą porozumiewania się gestami, dziecko
nadaje przedmiotom różne etykiety, poprzedza to etykietowanie
przy użyciu słów.
Równolegle
z wykorzystaniem niewerbalnych środków komunikacji, niemowlę
wytwarza dźwięki przypominające dźwięki mowy. Stopniowo (od 8
tygodnia) dziecko wydaje odgłosy w czasie interakcji (tzw. gruchanie
w stanie zadowolenia). Krzyk dziecka nie jest już jednolity,
przeciwnie – różnicuje się zależnie od sytuacji. Około 4
miesiąca rozpoczyna się okres zabaw wokalnych, niemowlę wypowiada
proste sylaby. Typowe gaworzenie
rozpoczyna się od 25 tygodnia życia. Dziecko zestawia ze sobą
spółgłoski i samogłoski, które wielokrotnie
powtarza. Repertuar dźwiękowy poszerza się wraz z rozwojem.
Chociaż pierwsze wypowiedzi mogą być jeszcze niezrozumiałe, to
już różnią się między sobą intonacją, w zależności od
pełnionych przez nie funkcji.
Te
wczesne komunikacyjne relacje opierające się na środkach
niewerbalnych i werbalnych (od strony matki) nazwane zostały
konwersacjopodobnymi
kontaktami.
Dzięki
nim dziecko uczy się intonacji i otrzymuje zasób językowy
niezbędny do przyswajania języka.
Rozwój
emocjonalny i społeczny
Więź
pomiędzy matką i dzieckiem, kształtująca się od narodzin jest
niezbędnym warunkiem rozwoju. Wyraźne przejawy przywiązania
widoczne są już w drugim półroczu życia.
Ainsworth,
słynna badaczka więzi pomiędzy dzieckiem i pierwszym opiekunem,
wyróżniła trzy możliwe typy przywiązania:
-
przywiązanie
unikające
(lękowe) – dzieci zaliczone przez Ainsworth do tej grupy w
sytuacji rozstania z matką nie ujawniały emocji negatywnych,
jednak po jej powrocie przejawiały tendencje unikające
-
przywiązanie
bezpieczne
(ufne) – dzieci cechowały się negatywnymi emocjami w sytuacji
opuszczenia przez matkę, przy jej powrocie reagowały
entuzjastycznie
-
przywiązanie
ambiwalentne –
w tej grupie zaobserwowano silne negatywne emocje w trakcie
rozstania z matką i agresywne reakcje towarzyszące jej powrotowi.
Prawidłowe
przywiązanie cechowało tylko dzieci z drugiej grupy. Kształtowanie
bezpiecznej więzi między pierwszym opiekunem (którym
najczęściej jest matka) i niemowlęciem wpływa na rozwój
kompetencji poznawczych i społecznych. Gdy dziecko znajduje się w
nowej sytuacji i czuje się w niej bezpiecznie, zachęty matki do
podjęcia aktywności ułatwiają zachowania eksploracyjne nieznanego
wcześniej otoczenia.
Prawa
rządzące rozwojem naszych dzieci mogą być dla nas wskazówkami
dobrego ich wychowania.
Aspekty
dobrego wychowania – porady
-
mów
do swojego dziecka, Twój głos koi i uspokaja,
jest materiałem niezbędnym dla późniejszego rozwoju
kompetencji językowej,
-
kiedy
dziecko wydaje dźwięki, odpowiadaj mu powtarzając i dodając nowe
słowa,
zachęcaj go do zabaw wokalnych,
-
czytaj
i śpiewaj dziecku, to pomaga mu rozpoznawać dźwięki, rozumieć i
rozwijać język,
-
żeby
wzbudzić w dziecku pozytywne emocje i zainteresowanie muzyką
możesz odtwarzać dziecku odpowiednie utwory muzyczne,
-
poświęcaj
dziecku wiele uwagi; otocz go troską i przytulaj,
pamiętaj, że bezpieczne przywiązanie między Tobą i dzieckiem
wpłynie korzystnie na jego rozwój emocjonalny, społeczny i
poznawczy,
-
najlepszym
czasem zabawy jest moment, gdy dziecko jest wypoczęte, zrelaksowane
i czujne; warto być uważnym na oznaki zmęczenia i grymasów
- to czas na przerwę,
-
wychowanie
może być ciężką pracą, dlatego dbaj także o Twój
komfort fizyczny, psychiczny i emocjonalny.
Opracowanie:
Agata Żesławska
Na
podstawie:
1.Kielar-Turska
M., Białecka-Pikul M. (2004). Wczesne
dzieciństwo.
W: Harwas-Napierała B., Trempała J. (red.), Psychologa
rozwoju człowieka
(s. 47-66). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
2.Strona
internetowa: www.cdc.gov/ncbddd/child
(portal
organizacji, której celem jest promocja zdrowia i jakości
życia na drodze prewencji i kontroli chorób i
niepełnosprawności)
|